Życie ze stomią: co trzeba o niej wiedzieć i jak należy ją pielęgnować

Anita Andziak, mgr.pielęgniarstwa, specjalista pielęgniarstwa chirurgicznego

Stomia (jęz.grecki –otwór) jest to celowe połączenie światła narządu jamistego z powierzchnią ciała. Inaczej nazywana jest przetoką jelitową, odbytem brzusznym lub sztucznym odbytem. Potocznie pacjenci nazywają ją różyczką lub malinką.

W zależności od lokalizacji wyróżniamy:

• Kolostomię – przetokę na jelicie grubym (najczęściej umiejscowiona z lewej strony brzucha)
• Ileostomię – przetoka na jelicie cienkim (najczęściej umiejscowiona z prawej strony brzucha)

Każda stomia jest jedyna w swoim rodzaju. Stomie mogą byćróżnej wielkości (okrągłe, owalne)lub o nieregularnym kształcie. Mogą wystawać ponad skórę lub być płaskie. Prawidłowe ukształtowanie stomii na jelicie grubym pozostawia ponad skórą 1-1,5 cm część jelita. Wyłonienie ileostomii pozostawia wypukły na 2-3 cm fragment jelita.

Wszystkie przetoki mają cechy wspólne, powinny być: błyszczące, wilgotne i mieć czerwone zabarwienie, podobnie jak wnętrze jamy ustnej. Śluzówka wyłonionego jelita nie jest unerwiona, w związku z tym dotykając jej, pacjent nie odczuwa bólu.
Głównymi wskazaniami do wykonania kolostomii są:

• nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego)
• urazy i nowotwory jelita grubego
• perforacja uchyłków odbytnicy

Głównymi wskazaniami do wykonania ileostomii są:

• nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego)
• mnoga polipowatość rodzinna
• niedrożność jelit

Stomia może być wyłoniona czasowo lub definitywnie.

Operacja wyłonienia stomii jest ciężkim przeżyciem dla pacjenta, które wywołuje poczucie okaleczenia i wpływa na wszystkie dziedziny jego życia. Dlatego opieka powinna być procesem, który powinien rozpocząć się w chwili podjęcia decyzji o planowanym wytworzeniu stomii.Obecność przetoki jelitowej nie musi oznaczać ograniczeń lub też całkowitej zmiany trybu życia.Ważne jest, aby stopniowo zwiększać samodzielność w tym zakresie.
Pielęgnacja stomii powinna być priorytetem dla pacjenta, ponieważ pomoże powrócić do aktywności sprzed operacji, a dostarczenie wiedzy oraz praktyki pacjentowi przyczynią się do zwiększenia komfortu i poczucia bezpieczeństwa.Najważniejsze w samoopiece to dobór właściwego sprzętu do rodzaju stomii oraz odpowiednia pielęgnacja skóry.

Sprzęt stomijny

Sprzęt stomijny należy dobierać indywidualnie do każdego pacjenta, jego upodobań i preferencji.

W zależności od rodzaju przetoki jelitowej stosowane są :

• worki otwartezalecane dla pacjentów z ileostomią
• worki zamknięte zalecane dla pacjentów z kolostomią

Sprzęt ma być:
-szczelny dla treści jelitowej i gazów, skutecznie chronić skórę wokół stomii i zabezpieczać ją przed podrażnieniami i odparzeniami
– łatwy w obsłudze, dawać poczucie komfortu i nie ograniczać aktywności życiowej

Przy doborze worków pacjenci mają możliwość stosowania systemu:

• jednoczęściowego (worek i płytka stanowią integralną całość). Taki sprzęt można nosić 2-3 dni.
• dwuczęściowego (worek i płytka stanowią dwie oddzielne części i pozwala na zmianę worka bez odklejania płytki). W tym systemie płytka pozostaje na skórze 3-5 dni, worek wymieniamy codziennie.

Na rynku jest szereg firm zaopatrujących w sprzęt stomijny. Mają w swojej ofercie, różne kształty, wielkości i kolory worków.

Dostarczają również akcesoria do pielęgnacji przetoki i skóry wokół niej. Wśród nich można wymienić: pasty stomijne uszczelniająco-gojące, ułatwiające przyleganie płytki do skóry, neutralizatory zapachów, przeróżne środki do pielęgnacji skóry.
Na dzień pisania artykułu, zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2017 roku – Dz.U.2017 poz.1061), produkty do zaopatrzenia stomii są refundowane w 100%.
Uzyskanie zlecenia na refundację może być wystawione na okres nieprzekraczający 12 miesięcy. Po tym czasie zlecenie musi być odnowione. Zlecenie na sprzęt stomijny może wystawiać lekarz lub pielęgniarka po wpisaniu kodu refundacji.

W pielęgnacji stomii należy przestrzegać określonych zasad:

1. Dbanie o higienę stomii (zabiegi pielęgnacyjne można wykonać w dogodnej dla pacjenta pozycji).
2. Skórę wokół stomii umyć wodą z delikatnym mydłem, delikatnie osuszyć miękkim ręcznikiem, można użyć suszarki (zimny nawiew).
3. Do usuwania owłosienia ze skóry wokół stomii używać golarek jednorazowego użytku, nie stosować kremów depilacyjnych.
4. NIE STOSOWAĆ tłustych kremów, oliwek, balsamów (uniemożliwiają przyczepność worka).
5. NIE ODKAŻAĆ skóry wokół stomii spirytusem, benzyną (mogą podrażnić skórę).
6. NALEŻY dopasować wielkość otworu w płytce stomijnej do wielkośći stomii (otwór w płytce większy 1-2mm od średnicy stomii).
7. Wypełniony worek odklejać ,,od góry do dołu’’.
8. Płytkę przyklejać na czystą i suchą skórę, zawsze ,,od dołu do góry’’.
9. Zalecana kąpiel pod prysznicem z płytką lub bez (mydło nie szkodzi stomii).
10. W razie wystąpienia reakcji uczuleniowej na płytkę stomijną należy wypróbować inny sprzęt.
11. Blizny i fałdy można wypełnić pastą stomijną.

Wykonanie stomii wiąże się ze skróceniem przewodu pokarmowego, czyli skróceniem drogi trawienia pokarmów dlatego zaleca się:

• jeść regularnie , pokarmy spożywać powoli dokładnie je przeżuwając
• pić dużo płynów (zwłaszcza przy ileostomii)
• przygotowywać potrawy z produktów świeżych
• unikać produktów zbyt tłustych i słodkich, oraz potraw wzdymających –kapusta, groch, fasola, cebula

Należy czerpać przyjemność z jedzenia i to powinno być najważniejsze. Niektóre pokarmy pomagają w osłabieniu nieprzyjemnego zapachu są to: natka pietruszki, sok żurawinowy, maślanka.
Jednym z najważniejszych celów dietetycznych jest osiągnięcie stanu, w którym nie będzie ani biegunek ani zaparć. Za pomocą odpowiednich modyfikacji żywieniowych można skutecznie zapobiegać lub łagodzić dolegliwości i dyskomfort, który jest związany z wyłonioną stomią.
Posiadanie stomii NIE POWINNO ograniczać. Można aktywnie spędzać czas, pływać w basenie czy morzu. Można uprawiać sporty wodne i… cieszyć się życiem.
Pacjenci powinni prowadzić normalny, zdrowy tryb życia oraz normalną aktywność zawodową i fizyczną.

W adaptacji do nowej sytuacji życiowej mogą pomóc doświadczenia innych stomików, do których możemy dotrzeć np. poprzez dedykowane fundacje. Istnieją również czasopisma dla osób z wyłonioną stomią.
W przypadku problemów z pielęgnacją stomii warto zasięgnąć porady u pielęgniarki stomijnej lub zadzwonić na infolinię firmy, która zajmuje się tematem stomii.

Piśmiennictwo:
1. Sobczak U, Pielęgnacja stomii w: Stomia. Prawidłowe postępowanie chirurgiczne i pielęgnacja, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2017, s. 103-120.
2. Kozłowski J, Wilkołaska E., Poradnik dla osób ze stomią. Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej, Lublin 2012, s. 3-15.
3. Kołodziejczak M, Ciesielski P, Kosim A., Postępowanie terapeutyczne w przypadku powikłań skórnych oraz trudno gojących się ran wokół stomii w: „Nowa Medycyna” 2/2013, s. 52-55.
4. Banasiewicz T., Zaopatrzenie sprzętowew: Stomia. Prawidłowe postępowanie chirurgiczne i pielęgnacja, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2017, s. 121-147.