Anita Andziak, mgr.pielęgniarstwa, specjalista pielęgniarstwa chirurgicznego
Pacjenci z wyłonioną stomią to szczególna grupa chorych wymagająca wyjątkowej troski i specjalistycznej opieki.
Każdy pobyt w szpitalu wywołuje lęk i poczucie zagrożenia, a szczególnie w przypadku chorób wymagających leczenia chirurgicznego. Opieka nad chorym, u którego planuje się wyłonić stomię jest długotrwałym procesem, który powinien rozpocząć się w chwili podjęcia decyzji o planowanym zabiegu chirurgicznym z wyłonieniem stomii, aż do momentu, kiedy to chory sam posiada podstawową wiedzę niezbędną do prowadzenia samoopieki i samopielęgnacji.
Przygotowanie do zabiegu możemy podzielić na fizyczne i psychiczne. Odpowiednie przygotowanie pacjenta do zabiegu chirurgicznego, wspólne wybranie miejsca wyłonienia stomii, zapoznanie ze sprzętem mają ogromny wpływ na późniejszą ocenę jakości życia oraz akceptację stomii. Proces akceptacji uzależniony jest od wielu czynników: wieku, osobowości, wykształcenia, stanu emocjonalnego. W przygotowaniu psychicznym istotne jest poznanie oraz zrozumienie niepokojów i obaw pacjenta, zindywidualizowane traktowanie, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i wyjaśnienie wątpliwości. Zdarza się, że takie operacje wykonywane są ze wskazań życiowych i to w znacznym stopniu ogranicza psychiczne i informacyjne przygotowanie pacjenta do nowego stylu i warunków życia.Operacje zakończone wyłonieniemstomii są dla pacjenta krytycznym wydarzeniem życiowym i dają poczucie głębokiego inwalidztwa. Życie ze stomią wymaga szerokiej wiedzy na temat choroby i codziennego z nią funkcjonowania. Człowiek, który ma dostateczną wiedzę, zna pozytywne przykłady innych ludzi, którzy żyją aktywnie i mimo stomii w pełni korzystają z życia, łatwiej przystosowuje się do nowej sytuacji i ją akceptuje. Dla większości osób to niezwykle silny negatywny stres emocjonalny, który wyraża się stanami depresyjnymi, utratą motywacji, poczuciem krzywdy, złości,a także negatywną całościową oceną własnego wizerunku.
Wyłonienie stomii bez względu na jej charakter oraz czas trwania na jaki została wyłoniona, pociąga za sobą trudne do zaakceptowania konsekwencje. Są to nie tylko skutki fizyczne, które związane są z wyglądem ciała, utratą kontroli nad wydalaniem stolca i gazów, ale również problemy emocjonalne, społeczne i psychiczne wynikające z konieczności adaptacji do nowej sytuacji. Zmianie ulega akceptacja własnego ciała, samoocena oraz często sytuacja życiowa. Pacjenci czują się bezradni, często występują u nich lęki odnoszące się do przyszłej egzystencji. Obawiają się tego, czy będą mogli samodzielnie funkcjonować, czy nie będą uzależnieni od osób opiekujących się nimi.To są naturalne obawy ludzi stojących przed nową sytuacją. Zawsze boimy się tego co nieznane. Pacjent, u którego wyłoniono stomię, kiedy opuszcza szpital jest osobą sprawną fizycznie, lecz często ma problemy z radzeniem sobie w codziennym życiu. Przeżycia takie, jak poczucie utraty własnej wartości czy sensu życia, doświadczenia wstydu, beznadziejności, zaburzenia samoakceptacji, utrata nadziei to psychologiczne konsekwencje stomii. Mogą pojawić się problemy z izolacją społeczną, wycofaniem i wykluczeniem. Obawa przed ludzką niechęcią, społecznym odrzuceniem prowadzi często do wycofania się z życia towarzyskiego, ograniczeń w pracy zawodowej, wykonywaniu codziennych czynności, zainteresowań, pasji czy korzystania z rozrywek.
A obecność stomii jelitowej wcale nie musi oznaczać ograniczeń lub całkowitej zmiany trybu życia. Uczenie się życia ze stomią zabiera pacjentom wiele miesięcy, muszą oni dać sobie czas na oswojenie się z nową sytuacją oraz dobrać odpowiedni sprzęt. Ważne jest, aby stopniowo zwiększać samodzielność w tym zakresie.
U stomików często występują zaburzenia sfery seksualnej wynikające zarówno z samej choroby podstawowej, jak również z czynników natury psychologicznej. Największe problemy psychologiczne mają pacjenci w związku z intymnością. Stomia u wielu osób zmienia postrzeganie własnego ciała, które zaczyna być traktowane jako niepełne. Zaakceptowanie swojego wyglądu wymaga czasu i często specjalistycznej pomocy psychologicznej, która pozwoli na doprowadzenie do zmian w myśleniu, postrzeganiu i zachowaniu.
W adaptacji do nowej sytuacji życiowej przydatne mogą być doświadczenia innych pacjentów ze stomią (np. poprzez kontakt z fundacjami). Obserwując inne osoby ze stomią, aktywne zawodowo i pełne chęci do życia, zacznie lepiej postrzegać swoją sytuację życiową. W odpowiedzi na potrzeby pacjentów powstają bezpłatne poradnie, w których dyżurują doświadczone pielęgniarki stomijne, które udzielają informacji na temat pielęgnacji i higieny stomii. W internecie znaleźć adresy mailowe, dzięki którym pacjenci stomijni, ich rodziny oraz najbliżsi mogą uzyskać poradę i pomoc z zakresu stomii oraz związanych z nią problemów. Odpowiedzi udzielają psycholodzy, lekarze oraz pielęgniarki stomijne.
Bardzo ważne jest wsparcie najbliższych, ma to wpływ na poprawę funkcjonowania emocjonalnego, społecznego i zawodowego.
Swoją pracę zawodową rozpoczęłam na oddziale nowotworów przewodu pokarmowego, gdzie operacja wyłonienia przetoki jelitowej jest dość powszechnym zabiegiem. Temat stomii, jej pielęgnacja i związane z nią problemy pielęgnacyjne i psychologiczne jest są mi dobrze znane. Obecnie zajmuję się chorymi na nieswoiste choroby zapalne jelit. Trafiają do mnie osoby już po wyłonieniu stomii, lub te, które nie zareagowały na farmakologiczne leczenie, włączając w to leczenie biologiczne. Wiem z jakimi problemami, odczuciami i wahaniami się mierzą. Próbują odwlec jak najdalej decyzję o operacji, ale z drugiej strony mają już dosyć życia z ciągłym bólem, biegunkami nierzadko z krwią. Boją się tego, jak będzie wyglądało ich życie z wyłonioną stomią. Ci, którzy już mają przetokę zdecydowanie mówią, że ich komfort życia jest lepszy i żałują, że wcześniej nie zdecydowali się na stomię. Rozmawiam z nimi dostarczając wiedzy na ten temat, rozwiewam wątpliwości i obawy. Włączam w to pacjentów, którzy już mają stomię i mogą podzielić się swoim doświadczeniem z innymi.
Piśmiennictwo:
1.Fryc-Martyńska J., Psychologiczne problemy pacjentów ze stomiąw: Stomia. Prawidłowe postępowanie chirurgiczne i pielęgnacja, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2017, s. 375-382.
2.Ławnik A., Rehabilitacja pacjentów ze stomią jelitową w: Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, nr 1, s. 84-87.
3.BiercewiczM., Stomia jako trudny problem życiowy, Pielęg.Położ.2002,1 , s. 87-94.
4.Trzciński R., Życie emocjonalne pacjentów ze stomią, Proktologia 2005, 6(4), s. 299-306.
