Lekarz omawia objawy i przyczyny występowania nieswoistych chorób zapalnych jelit (NChZJ; ang. inflammatory bowel disease, IBD).

Kiedy pacjent słyszy diagnozę – nieswoista choroba zapalna jelit – wszystko zaczyna się układać w całość. Okazuje się, że powracający ból brzucha nie jest zwyczajnym bólem. „Nieswoiste” to słowo klucz, oznacza bowiem coś niecharakterystycznego, a takie właśnie są NChZJ, których objawy czasem łatwo pomylić z zupełnie innymi schorzeniami.

Czym są nieswoiste choroby zapalne jelit (potocznie nazywane jako nieswoiste zapalenie jelit)?

Aby zrozumieć istotę tych chorób można spróbować wyobrazić sobie organizm, który ma nadmierną tendencję do produkcji różnych prozapalnych substancji (substancji sprzyjających powstawaniu i rozwojowi procesów chorobotwórczych), a ściana jego jelit – z powodu nadmiernej przepuszczalności – stanowi łatwy cel dla wielu aktywnych komórek układu odpornościowego (immunologicznego). Jeśli układ ten charakteryzuje się nadreaktywnością, a dodatkowo występuje niekorzystny wpływ zanieczyszczonego środowiska, to u osób predysponowanych genetycznie może pojawić się choroba Leśniowskiego–Crohna (ChLC) lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG)1.

Oba schorzenia dużo łączy i sporo różni. Ze względu na zbliżony mechanizm powstawania oraz podobny sposób leczenia należą one do wspólnej grupy –
nieswoistych chorób zapalnych jelit (NChZJ). Nieswoistość ChLC i WZJG można także odnieść do bardzo indywidualnego przebiegu choroby. Oczywiście warto
prześledzić różne możliwe scenariusze, ale trzeba pamiętać, że każdy pacjent z NChZJ to całkowicie odrębny przypadek. Z tego powodu nie należy porównywać
swojej historii choroby z doświadczeniami innych osób1.

Nieswoiste zapalenie jelit – przyczyny

Niestety, mimo przeprowadzenia wielu badań, wciąż nie są znane dokładne przyczyny rozwoju tych chorób. Dlatego w celu poznania czynników wpływających na wystąpienie NChZJ niezbędne są dalsze badania2.

Dowiedziono jednak, że wpływ na rozwój NChZJ mają czynniki3:

  • genetyczne,
  • immunologiczne,
  • środowiskowe.

Czynniki genetyczne – zidentyfikowano już bardzo wiele zmian występujących w genomie mogących mieć wpływ na występowanie NChZJ. Dowiedziono również, że posiadanie krewnego w pierwszej linii chorującego na nieswoiste zapalenie jelit, zwiększa ryzyko zachorowania szczególnie w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna4.

Czynniki immunologiczne – nieswoiste choroby zapalne jelit wiążą się z nadmierną produkcją cytokin, czyli białek wydzielanych przez białe krwinki, które odpowiadają za funkcjonowanie układu odpornościowego. Różnorodność cytokin wpływa na funkcje, jakie mogą pełnić w organizmie. Cytokiny prozapalne, biorą udział w inicjowaniu i podtrzymywaniu stanu zapalnego, a w konsekwencji mogą przyczyniać się do uszkodzenia błony śluzowej jelit3.

Czynniki środowiskowe – te czynniki budzą największe zainteresowanie. Mają związek z mikrobiotą człowieka, czyli wszystkimi drobnoustrojami (bakteriami, wirusami, grzybami) znajdującymi się w organizmie i mającymi wpływ na przewód pokarmowy. W przypadku dzieci dowiedziono, że rozwój mikrobioty zależy między innymi od sposobu karmienia, przebytych infekcji czy stosowanej antybiotykoterapii. Wszystko to może więc mieć związek z rozwojem nieswoistych chorób zapalnych jelit5. Wpływ mogą mieć ponadto: higiena, jakość spożywanej żywności oraz wiek, w którym nastąpiło pierwsze narażenie na patogeny6.

Nieswoiste zapalenie jelit – objawy

Rozpoznanie nieswoistego zapalenia jelit to trudny proces, wymagający długiej obserwacji i wielu badań. Nie ma jednego badania, które pozwoliłoby w stu procentach potwierdzić chorobę jelit lub ją wykluczyć, dlatego postawienie diagnozy trwa czasem bardzo długo. Czasami zdarza się, że badanie trzeba powtórzyć i dopiero po jakimś czasie wszystkie elementy układanki zaczynają pasować do siebie na tyle jednoznacznie, że można postawić konkretne rozpoznanie. Nie należy bagatelizować objawów mogących sugerować NChZJ i w każdym przypadku warto przedyskutować z lekarzem pojawienie się jakichkolwiek niepokojących dolegliwości7.

Do objawów nieswoistego zapalenia jelit należą1,7:

  • biegunka – przyjmuje się, że są to więcej niż trzy (zwykle nieuformowane) stolce na dobę;
  • krew lub treść ropna w kale,
  • przewlekły ból brzucha,
  • zmęczenie – może być spowodowane niedokrwistością, która często towarzyszy tego rodzaju chorobom jelit, a także niedoborami składników odżywczych czy brakiem snu,
  • obecność przetok – są to nieprawidłowe połączenia między jelitem a sąsiednimi strukturami anatomicznymi (może być to skóra, ale także inne narządy – pęcherz moczowy i różne odcinki przewodu pokarmowego),
  • stan podgorączkowy/gorączka,
  • spadek masy ciała – niespowodowany dietą ani innymi zamierzonymi czynnikami, takimi jak ćwiczenia,
  • manifestacje pozajelitowe, które mogą opóźniać rozpoznanie NChZJ: zmiany rumieniowe lub owrzodzenia na skórze, bóle i obrzęki stawów, zapalenia w obrębie gałki ocznej.

Nieswoiste zapalenie jelit – rodzaje

Dwie najczęściej występujące choroby należące do grupy NChZJ to choroba Leśniowskiego–Crohna (ChLC) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG). Obie z nich mają charakter rzutowo-remisyjny. Jak już wspomniano, oba te schorzenia dużo łączy, ale też sporo różni. Przyjrzyjmy się tym różnicom.

Nieswoiste zapalenie jelit: choroba Leśniowskiego-Crohna8

Choroba Leśniowskiego-Crohna wiąże się z pełnościennym procesem zapalnym, który może objąć dowolny odcinek przewodu pokarmowego – od jamy ustnej do odbytu. Zmiany mają charakter odcinkowy. Wraz z upływem czasu przewlekle toczący się stan zapalny prowadzi do powstawania uszkodzeń przewodu pokarmowego – u części chorych mogą występować zwężenia, przetoki i/lub ropnie. Przetoki to powstałe w wyniku procesów zapalnych wąskie kanały łączące ze sobą jelito oraz inny organ lub organy. Dzielą się na wewnętrzne – które kończą się w sąsiednich narządach (np. jelitowo-jelitowe, jelitowo-pęcherzowe) lub zewnętrzne – kończące się na powierzchni ciała (jelitowo-skórne, przetoki okołoodbytnicze).

Objawy w ChLC mają charakter rzutowo-remisyjny. Należą do nich:

  • bóle brzucha,
  • biegunka,
  • gorączka,
  • bulgotanie w jamie brzusznej, wzdęcia brzucha, wymioty i ostatecznie zaparcia,
  • uczucie pełności po posiłkach,
  • utrata masy ciała,
  • osłabienie,
  • utrudnione wchłanianie składników odżywczych, z biegunką tłuszczową i niedokrwistością.

Do zachorowania może dojść w każdym wieku, jednak najczęściej dotyczy osób w wieku od 15 do 30 r.ż. Przebieg choroby jest podstępny, a objawy jakie występują w chorobie Leśniowskiego-Crohna, zależą w dużej mierze od tego, w jakim odcinku przewodu pokarmowego zlokalizowana jest choroba. W ChLC częściej niż w WZJG pojawiają się manifestacje pozajelitowe. Mogą one dotyczyć stawów (bóle, obrzęki), skóry (rumień guzowaty, piodermia zgorzelinowa) lub oczu (zapalenie błony naczyniowej).

Rozpoznanie jest stawiane na podstawie objawów oraz wyników badań:
laboratoryjnych, endoskopowych, histopatologicznych i radiologicznych.

Nieswoiste zapalenie jelit: wrzodziejące zapalenie jelita grubego8

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to choroba, która może dotyczyć błony śluzowej odbytnicy bądź odbytnicy i okrężnicy. Zmiany chorobowe jednak zawsze rozpoczynają się od odbytnicy. Najczęstszą zapadalność obserwuje się u osób w wieku 20-30 lat. Objawy WZJG mogą mieć charakter łagodny, umiarkowany lub ciężki.

Wśród objawów wrzodziejącego zapalenia jelita grubego wymienia się:

  • częstą, obfitą biegunkę z krwią i śluzem,
  • naglące parcia,
  • ból brzucha towarzyszący wypróżnianiu,
  • gorączkę,
  • złe samopoczucie,
  • utratę masy ciała (możliwa anoreksja).

Obraz kliniczny zależy od zasięgu zmian zapalnych. U pacjentów z zajęciem samej odbytnicy bądź z postacią lewostronną czasem obserwuje się wyłącznie obecność krwi w stolcu, bez istotnego wzrostu liczby wypróżnień. Objawy ogólnoustrojowe mogą wówczas wcale nie występować. Kolonoskopia jest podstawowym badaniem pozwalającym ocenić wszystkie odcinki jelita grubego.

Piśmiennictwo:

  1. Guan Q. A comprehensive review and update on the pathogenesis of inflammatory bowel disease. J Immunol Res 2019; 2019: 7247238.
  2. Dolińska A., Wasielewska Z., Krogulska A., Wczesne Czynniki Ryzyka Rozwoju Nieswoistych Zapaleń Jelit w Populacji Pediatrycznej Województwa Kujawsko‒pomorskiego, Dev Period Med, 2018; 22 (4): 341–350.
  3. Adamski Z., Linke K., Samborski W., Leczenie biologiczne w dermatologii, gastroenterologii i reumatologii, Termedia, Poznań 2010; cyt. za: Moćko P., Kawalec P., Pilc A., Choroby zapalne jelit jako problem zdrowia publicznego – przegląd piśmiennictwa, Borgis – Medycyna Rodzinna, 2016; 4: 244–254.
  4. Moćko P., Kawalec P., Pilc A., Choroby zapalne jelit jako problem zdrowia publicznego – przegląd piśmiennictwa, Borgis – Medycyna Rodzinna, 2016; 4: 244–254.
  5. Messner B., Bernhard D., Smoking and cardiovascular disease: mechanisms of endothelial dysfunction and early atherogenesis, Arterioscler Thromb Vasc Biol, 2014; 34: 509–515; cyt. za: Dolińska A., Wasielewska Z., Krogulska A., Wczesne Czynniki Ryzyka Rozwoju Nieswoistych Zapaleń Jelit w Populacji Pediatrycznej Województwa Kujawsko‒pomorskiego, Dev Period Med, 2018; 22 (4): 341–350.
  6. Bosani M., Ardizzone S., Bianchi P.G., Biologic targeting in the treatment of inflammatory bowel diseases, Biologics: Targets & Therapy, 2009; 3: 77–97, cyt. za: Moćko P., Kawalec P., Pilc A., Choroby zapalne jelit jako problem zdrowia publicznego – przegląd piśmiennictwa, Borgis – Medycyna Rodzinna, 2016; 4: 244–254.
  7. Flynn S, Eisenstein S. Inflammatory bowel disease presentation and diagnosis. Surg Clin North Am 2019; 99(6): 1051–1062.
  8. Rampton D.S., Shanahan F., Fast Facts: Inflammatory Bowel Disease, Health Press, 2016.
C-ANPROM/PL/ENTY/0410, 02.2024