Przed leczeniem biologicznym – właściwie po co tyle badań?

Pacjent, który jest kwalifikowany do programu terapeutycznego leczenia choroby Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącego zapalenia jelita grubego musi mieć wykonany szereg badań – laboratoryjnych, radiologicznych oraz endoskopowych.

Jednym z celów tych procedur jest określenie ogólnego stanu pacjenta oraz aktywności choroby, na podstawie których zostaje podjęta decyzja o włączeniu leczenia. Dostępne leki są preparatami o wysokiej skuteczności oraz o dużym bezpieczeństwie. Jednak należy pamiętać, że ich stosowanie wiąże się z potencjalnym ryzykiem powikłań. Dlatego zanim zostanie wdrożona terapia należy wykonać odpowiednie badania, które mają na celu zminimalizować prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych i/lub pozwolić na zastosowanie metod, które mogą zabezpieczyć pacjenta przed ich wystąpieniem.

1. Morfologia krwi obwodowej – podstawowe badanie, dające informacje o stanie układu krwiotwórczego pacjenta. Z ważnych elementów, na które zwracamy uwagę, należy wspomnieć o liczbie białych krwinek – szczególnie populacji neutrofilów i limfocytów. Są one istotne dla prawidłowego działania układu odpornościowego. Kolejnym jest liczba czerwonych krwinek krwi oraz stężenie hemoglobiny, jako że jednym z najczęstszych powikłań nieswoistych zapaleń jelit (NZJ) jest niedokrwistość (w badaniach objawia się obniżeniem stężenia hemoglobiny). Ważna jest także wielkość czerwonych krwinek (MCV) – na jej podstawie możemy ocenić czy mamy do czynienia z niedoborami żelaza lub witaminy B12 (tutaj dodatkowo diagnostykę uzupełnia się o ocenę parametrów gospodarki żelazem oraz stężenie witaminy B12). Liczba płytek krwi – w przypadku NZJ najczęściej podwyższona – świadczy o nasileniu procesu zapalnego. Warto zaznaczyć, że w przypadku niektórych leków, wyniki morfologii krwi decydują o możliwości włączenia danego leku.
2. Aminotransferaza alaninowa (AlAT) i Aminotransferaza asparaginianowa (AspAT) – badania poziomu tych enzymów świadczą przede wszystkim o stanie wątroby. Podwyższenie poziomu aminotransferaz może świadczyć o uszkodzeniu tego narządu. Ciężka niewydolność wątroby jest przeciwwskazaniem do włączenia do programu terapeutycznego
3. Poziom kreatyniny i badanie ogólne moczu – te badania dają informują o funkcjonowaniu układu moczowego. Ciężka niewydolność nerek jest przeciwwskazaniem do włączenia do programu terapeutycznego
4. Poziom białka C-reaktywnego (CRP) – wysoki poziom mówi o nasileniu stanu zapalnego w organizmie, jednak nie u wszystkich pacjentów, pomimo aktywnej choroby, ten parametr musi być podwyższony.
5. Antygen HBs i Anty HBc total – są to badania wykrywające infekcję wirusem HBV, który powoduje wirusowe zapalenie wątroby typu B. Choroba ta może przebiegać w sposób utajony, pacjent może nie wiedzieć, że w przeszłości miał kontakt z tym wirusem. Aktywna infekcja jest przeciwwskazaniem do leczenia biologicznego. W przypadku postaci utajonej najczęściej włącza się leczenie profilaktyczne, aby zapobiec reaktywacji zakażenia . Należy pamiętać, że dostępne są szczepienia przeciwko wirusowi HBV – od 1996 obowiązkowe u noworodków i niemowląt.
6. Przeciwciała anty HCV – badanie wykrywające możliwość infekcji wirusem HCV, który powoduje wirusowe zapalenie wątroby typu C. Aktywna choroba jest przeciwwskazaniem do leczenia biologicznego.
7. Antygen wirusa HIV (HIV Ag/Ab Combo) – badanie w kierunku zakażenia wirusem HIV, który powoduje upośledzenie funkcji układu immunologicznego człowieka i jest przeciwwskazaniem do leczenia biologicznego.
8. Stężenie elektrolitów w surowicy – rutynowe badanie oznaczenia zawartości m.in. sodu i potasu w surowicy.
9. Kalprotektyna w stolcu – jest to białko, które oznaczamy w próbce stolca (niezależnie od konsystencji stolca). Duże stężenie tego białka świadczy o obecności aktywnego stanu zapalnego w obrębie jelita.
10. Test Quantiferon – badanie krwi, które służy do diagnostyki zakażenia prątkiem gruźlicy. Stosowanie leków biologicznych i małocząsteczkowych wiąże się z ryzykiem reaktywacji utajonej infekcji gruźliczej. Często pacjenci nie mają świadomości, że byli narażeni na ten patogen. Jeśli mamy wynik dodatni, ale nie potwierdzimy aktywnego zakażenia, można włączyć pacjentowi leczenie profilaktyczne przeciw gruźlicy, dzięki czemu pacjent może otrzymać leczenie w programie terapeutycznym.
11. RTG klatki piersiowej (maksymalnie do 3 miesięcy przed kwalifikacją) – badanie radiologiczne, umożliwiające podstawową ocenę narządów klatki piersiowej. Poszukiwane są szczególnie objawy mogące świadczyć o przebytej gruźlicy, ale przy okazji też wykryć inne schorzenia, które mogą mieć wpływ na decyzję o dalszym leczeniu.
12. EKG z opisem (wymagane wyłącznie u dorosłych pacjentów) – badanie czynności elektrycznej serca. W przypadku nieprawidłowości wskazana jest dalsza diagnostyka chorób serca. Do leczenia biologicznego nie możemy włączyć pacjentów z ciężką niewydolnością serca. Istotne też jest wcześniejsze wykrycie zaburzeń rytmu serca.
13. Badanie endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego – kolonoskopia. Jest to badanie obowiązkowo wymagane w przypadku pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego – z oceną nasilenia zmian zapalnych w endoskopowej skali Mayo. Często także wskazane u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna, szczególnie z lokalizacją zmian w jelicie grubym. Wykonanie badania przed włączeniem leczenia daje punkt odniesienia do oceny skuteczności zastosowanej terapii.