U pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit rośnie ryzyko raka jelita grubego. Sprawdź, co wpływa na to ryzyko i jak można je zmniejszyć.
Nieswoiste choroby zapalne jelit to przewlekłe schorzenia, które towarzyszą pacjentom przez całe życie. Odpowiednia dieta, leczenie farmakologiczne oraz zdrowy styl życia pomagają kontrolować objawy i utrzymywać chorobę w remisji. Niestety, długotrwały stan zapalny zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Sprawdź, jakie jeszcze czynniki mogą prowadzić do rozwoju tego nowotworu.
Czym są nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ) i jak je rozpoznać?
Do nieswoistych chorób zapalnych jelit zalicza się między innymi chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC) oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG). Przyczyna ich występowania nie została jednoznacznie określona. Wśród możliwych czynników ryzyka wymienia się m.in. uwarunkowania genetyczne, nieprawidłową reakcję układu odpornościowego oraz czynniki środowiskowe. Liczba osób cierpiących na te schorzenia stale wzrasta, co stanowi istotne wyzwanie dla współczesnej medycyny. Wczesna diagnoza oraz odpowiednio dobrane leczenie pozwalają większości pacjentów kontrolować objawy choroby i utrzymywać ją w remisji. W niektórych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna. [1]
Główna różnica między chorobą Leśniowskiego-Crohna a wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego polega na lokalizacji zmian zapalnych. Choroba Leśniowskiego-Crohna może obejmować każdy odcinek przewodu pokarmowego – od jamy ustnej aż po odbyt. Natomiast WZJG dotyczy wyłącznie jelita grubego, zaczynając od odbytnicy. [3,4]
NChZJ a ryzyko rozwoju raka jelita grubego
U pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit ryzyko rozwoju raka jelita grubego jest istotnie podwyższone. Kluczowym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu nowotworu jest przewlekły stan zapalny błony śluzowej jelita. Im dłużej utrzymuje się aktywna postać choroby, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia zmian nowotworowych. Szczególnie narażone są osoby z dużym nasileniem zmian chorobowych w obrębie jelita oraz ciężkim i długotrwałym przebiegiem choroby. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest wiek. Wysokie ryzyko dotyczy również pacjentów, u których choroba pojawiła się wcześnie, np. w drugiej lub trzeciej dekadzie życia, i przez lata nie była skutecznie leczona. Dlatego niezwykle ważne jest konsekwentne leczenie, dążenie do remisji oraz regularne kontrole endoskopowe. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych pozwala na skuteczną profilaktykę i odpowiednie postępowanie. [4]
Kiedy ryzyko rozwoju nowotworu jest największe?
Najbardziej niebezpieczny dla rozwoju raka jelita grubego jest okres powikłań po wieloletnim przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Proces transformacji nowotworowej często rozpoczyna się od tzw. dysplazji, czyli obecności nieprawidłowych komórek w obrębie błony śluzowej jelita. Do czynników zwiększających ryzyko należą: [5]
- przebieg choroby trwający 8–10 lat lub dłużej,
- zajęcie całego jelita grubego – w porównaniu z postacią ograniczoną jedynie do lewej połowy okrężnicy,
- częste nawroty choroby oraz silne nasilenie stanu zapalnego,
- współistnienie pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych.
Rokowanie w przypadku raka jelita grubego zależy przede wszystkim od momentu rozpoznania i stopnia zaawansowania choroby. Im wcześniej zostanie wykryty nowotwór, tym większe są szanse na skuteczne leczenie. W przypadku rozpoznania w I stadium, zacuje się, że 5-letnie przeżycie osiąga 85–100% pacjentów. Dla stadium II odsetek ten wynosi około 50–80%. [7]
Inne czynniki zwiększające ryzyko raka jelita grubego
Poza nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit, na rozwój raka jelita grubego wpływ mają również inne czynniki: [2,3,4]
- wiek – ryzyko wzrasta po 50. roku życia,
- obecność gruczolakowatych polipów w jelicie grubym,
- czynniki genetyczne (np. obciążenie rodzinne),
- nadwaga lub otyłość,
- brak aktywności fizycznej,
- dieta bogata w wysoko przetworzoną żywność i cukry,
- nadużywanie alkoholu oraz palenie papierosów.
Dlatego zmiana stylu życia, stosowanie zbilansowanej diety oraz regularne badania kontrolne odgrywają ważną rolę w profilaktyce raka jelita grubego – zwłaszcza u pacjentów z grupy podwyższonego ryzyka.
Profilaktyka i monitorowanie pacjentów z NChZJ
W przypadku podejrzenia nowotworu jelita grubego konieczne jest przeprowadzenie rozszerzonej diagnostyki. Podstawowym badaniem jest kolonoskopia, która umożliwia ocenę stanu błony śluzowej jelita, rozległości ewentualnych zmian oraz pobranie wycinków do badania histopatologicznego.
U pacjentów z długoletnim przebiegiem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego zaleca się wykonywanie kolonoskopii przesiewowej co 1–2 lata. Regularne badania endoskopowe umożliwiają wczesne wykrycie zmian nowotworowych i zwiększają szansę na skuteczne leczenie.
Stałym elementem profilaktyki nowotworowej u pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego jest również przewlekłe stosowanie leków z grupy 5-ASA (kwasu 5- aminosalicylowego), takich jak mesalazyna. Leki te wykazują nie tylko działanie przeciwzapalne, ale także mogą redukować ryzyko rozwoju raka jelita grubego poprzez utrzymywanie remisji oraz zmniejszanie liczby nawrotów stanu zapalnego.
Utrzymywanie nieswoistych chorób zapalnych jelit w remisji, regularne badania kontrolne oraz zdrowy styl życia odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu rozwojowi raka jelita grubego. Szczególnie ważne są badania endoskopowe i stosowanie leków z grupy 5-ASA u pacjentów z WZJG. Świadomość czynników ryzyka oraz ścisła współpraca z lekarzem zwiększają szanse na wczesne wykrycie zmian i skuteczną profilaktykę nowotworową. [6]
- Radwan P., Radwan K., Niewsoiste choroby zapalne jelit u osób w podeszłym wieku, “Gastroenterologia Kliniczna”, 2016, tom 8, nr 1, s. 27–35.
- Domański M., Jankowiak B., Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – nieswoista choroba zapalna jelit, [w], Współczesne wyzwania w ochronie zdrowia. T. 6. Red.: Krystyna Klimaszewska, Elżbieta Krajewska-Kułak, 2022, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok 2022, s. 106-118.
- Hebzda A., i in., Choroba Leśniowskiego-Crohna: diagnostyka i leczenie, “Pediatria i Medycyna Rodzinna”, vol 7, nr 2, 2011, s. 98-103.
- Majewski P., Nieswoiste zapalenie jelit jako stan przedrakowy, “Pol J Pathol”, 2014; 65 (4) (suplement 1): s. 26-31.
- https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-oddzialow/rak-jelita-grubego-czynnikiryzyka-leczenie-profilaktyka-sroda-z-profilaktyka-w-ow-nfz,581.html, data dostępu 08.2025
- Wojtuń S., i in., Podstawowe objawy i różnicowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit, “Pediatr Med Rodz 2014”, 10 (1), p. 61–66
- American Cancer Society. Survival Rates for Colorectal Cancer, by Stage. Dostępne online: https://www.cancer.org data dostępu: 05.2025
