nchzj prawa pacjenta

Kamil Bechta, adwokat, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy

Temat praw pacjenta często jest traktowany po macoszemu. Zwykle, kiedy trafiamy do szpitala ostatnia rzeczą, o której myślimy jest realizacja naszych bliżej nieokreślonych praw, gdyż najważniejszą dla nas rzeczą jest szybka poprawa naszego zdrowia lub zdrowia naszych bliskich. Takie podejście nie jest jednak do końca poprawne. Świadomość swoich praw i dążenie do ich realizacji często może przyśpieszyć i usprawnić proces leczniczy, a tym samym doprowadzić nas do głównego celu, jakim bez wątpienia jest ochrona naszego zdrowia. W poniższym artykule przedstawię krótką genezę praw pacjenta oraz zaprezentuję ich katalog.

Prawa pacjenta – gdzie ich szukać

Podstawę dla praw pacjenta można już odnaleźć w Konstytucji RP. Zgodnie z art. 68 ust. 1 tego aktu prawnego każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Z kolei zgodnie z ust. 2 ww. przepisu obywatelom niezależnie od ich sytuacji materialnej władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.  Powyższy artykuł zapewnia więc każdemu prawo do ochrony zdrowia, a obywatelom naszego kraju dodatkowo prawo do opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.

Konkretny katalog praw pacjenta przez długi czas nie był skodyfikowany. Sytuacja zmieniła się wraz uchwaleniem w 2008r. ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Tytuły poszczególnych rozdziałów ustaw odpowiadają tematycznym grupom praw pacjenta. Prześledźmy je zatem.

Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych

Powyższe prawo stanowi rozwinięcie wyżej wspominanej zasady konstytucyjnej. Ustawodawca rozwijając regulacje konstytucyjne, wskazuje na konieczność należytego poziomu świadczeń medycznych, odpowiadających aktualnemu stanu wiedzy medycznej (art. 6 ust. 1 ustawy).  W przypadku zagrożenia zdrowia lub życia pomoc medyczna ma być natychmiastowa. Szczególną uwagę należy zwrócić na art. 8 ustawy. Statuuje on konieczność świadczenia usług medycznych z należytą starannością przez podmiot, który spełnia wymagania etyki zawodowej. Powyższe jest bardzo ważne w kontekście świadczeń odszkodowawczych, o których będzie mowa w dalszej części artykułu.

Prawo pacjenta do informacji

Kolejne ważne prawo pacjenta to prawo do informacji. Pacjent ma prawo w każdym momencie swojego leczenia do informacji o swoim stanie zdrowia (art. 9 ust. 1 ustawy). Co ważne pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat lub jego przedstawiciel ustawowy mają prawo uzyskania informacji nie tylko o stanie zdrowia pacjenta, ale także uzyskania przystępnej informacji o rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach leczenia i dających się przewidzieć ich następstwach, a także ogólnych rokowaniach. Pacjent może również udzielić zgody na udzielenie powyższych informacji innym osobom, np. swoim bliskim, a również żądać, aby nie udzielać mu opisanych wyżej informacji. Pacjent ma prawo do wyrażenia swojego zdania na temat przekazywanych mu informacji.  Ważne, aby pamiętać, że obowiązkiem udzielenia informacji obciążane są również pielęgniarki i położne w zakresie wykonywanych przez siebie zabiegów.

Co również ważne, pacjent ma prawo do dostatecznie wczesnej informacji na temat zamiaru odstąpienia przez lekarza od leczenia pacjenta i wskazania przez tego lekarza na możliwości uzyskania konkretnego świadczenia zdrowotnego u innego medyka.

Prawo do informacji obejmuje również prawo do informacji pacjenta o jego prawach. Zwykle ta informacja udzielana jest, poprzez umieszczenie jej w miejscu ogólnodostępnym, np. holu przychodni. Pacjent ma również prawo do informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez daną placówkę, w tym o programach profilaktycznych finansowanych przez podmiot publiczny.

Prawo pacjenta do zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych

Kolejne ważne prawo w czasach, w których proponuje się coraz to nowe techniki leczenia, łącząc z nimi nowe produkty lecznicze. Otóż pacjent ma prawo zgłaszać niepożądane działania produktów leczniczych. Adresatami tych zgłoszeń mogą być: osoby wykonujące zawód medyczny (np. lekarze), Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych lub podmiot odpowiedzialny za wprowadzenie produktu leczniczego do obrotu.

Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych

Prawo do tajemnicy informacji jest jednym z fundamentalnych praw pacjenta, co powoduje rozległość regulacji związanych z tym prawem. Pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego przez osoby udzielające mu świadczeń zdrowotnych. Tajemnica rozciąga się w szczególności na stan zdrowia pacjenta. Co warte zauważenia, powyższe prawo nie jest absolutne. Nie ma obowiązku zachowania tajemnicy w szczególności, gdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyrażają na to zgodę albo, gdy zachodzi potrzeba udzielenia informacji związanych z udzielaniem świadczeń medycznym temu pacjentowi innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.  Trzeba pamiętać również o zwolnieniu z zachowania tajemnicy przez przepisy innych ustaw oraz gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla zdrowia pacjenta lub innych osób. Szczególnie ostatnia przesłanka jest wybitnie cenna.

Warto pamiętać, że prawo do tajemnicy rozciąga się również na okres po śmierci pacjenta, poza przypadkami opisanymi wyżej oaz wyłączając postępowania przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych. Jednakże nawet po śmierci pacjenta nie wolno ujawnić tajemnicy dot. zdrowia pacjenta, jeżeli sprzeciwi się temu przed śmiercią sam pacjent lub już po jego śmierci osoba mu bliska. W razie sporu między bliskimi o ujawnienie tajemnicy związanej ze zdrowiem pacjenta rozstrzyga sąd cywilny.

Prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych

Kolejnym ważnym prawem jest prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych albo odmowa udzielenia takiej zgody. Wyrażenie decyzji do skorzystania z konkretnego świadczenia powinno poprzedzać udzielenie informacji co do rodzaju zabiegu, sposobu jego wykonania orz rokowań z nim związanych (prawo do informacji). Co również ważne pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badań z jego udziałem. Zgoda w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta wymaga jej udzielenia w formie pisemnej.

Prawo pacjenta do poszanowania intymności i godności pacjenta

Pacjent ma również prawo do poszanowania intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych. Prawo do poszanowania godności obejmuje również prawo do umierania w spokoju i godności.

Ważnym aspektem ww. prawa jest prawo do leczenia bólu oraz – na życzenie pacjenta – prawo do obecności osoby mu bliskiej przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Niezwykle ważnym jest, aby przy realizacji świadczeń leczniczych osoba realizująca te świadczenia postępowała w sposób zapewniający poszanowanie intymności i godności pacjenta.

Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej

Prawo, z którego często nie zdajemy sobie sprawy, jego istnienie jest ważne, szczególnie w kontekście późniejszych roszczeń, jakie możemy kierować w stosunku do podmiotów udzielających nam świadczeń zdrowotnych. Zgodnie z ustawą pacjent ma prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej jego stanu zdrowia oraz udzielonych mu świadczeń zdrowotnych. Z prawem do dostępu do dokumentacji medycznej jest skorelowany obowiązek przechowywania i udostępniania dokumentacji medycznej przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych oraz wymogi co do minimalnej zawartości dokumentacji medycznej. Ustawa szczegółowo reguluje również proces udostępniania dokumentacji medycznej także po śmierci pacjenta osobie upoważnione przez pacjenta za jego życia lub jego przedstawicielowi ustawowemu. W przypadku sporu między osobami bliskimi o udostepnienie dokumentacji medycznej pacjenta po jego śmierci lub sprzeciwu pacjenta co do udostepnienia dokumentacji medycznej rozstrzyga sąd cywilny.

Dokumentacja medyczna jest udostępniana poprzez sporządzenie jej wyciągu, odpisu, kopii lub wydruku, jak również poprzez zapewnienie wglądu do niej, wydanie oryginału za potwierdzeniem odbioru i zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, oraz na informatycznym nośniku danych. Za wydanie odpisu dokumentacji, jej kopii oraz przekazanie danych na nośniku informatycznym może zostać naliczona opłata, która nie może przekraczać stawek określonych w ustawie, stanowiących odpowiedni ułamek przeciętnego wynagrodzenia ogłaszanego przez GUS.

Ostatnią kwestią na którą warto zwrócić uwagę jest okres przechowywania dokumentacji. Co do zasady podmiot udzielający świadczeń medycznych jest zobowiązany przechowywać dokumentację medyczną przez 20 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano ostatniego wpisu, za wyjątkiem dokumentacji pacjenta w przypadku jego zgonu (30 lat od końca roku kalendarzowego, kiedy nastąpił zgon), dokumentacji dot. losów krwi i jej składników (30 lat od końca roku, kiedy dokonano ostatniego wpisu), zdjęć rentgenowskich (10 lat od końca roku, kiedy wykonano zdjęcie), skierowania na badania lub zleceń lekarza (5 lat od końca roku, w którym udzielono świadczenia lub 2 lata od końca roku, kiedy wystawiono skierowanie w zależności, czy świadczenie zdrowotne zostało udzielone). W przypadku dokumentacji dotyczącej dzieci do ukończenia 2. roku życia, dokumentacja przechowywana jest przez okres 22 lat.

Prawo pacjenta do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza

Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą wnieść sprzeciw wobec opinii albo orzeczenia wydanego przez lekarza, jeżeli opinia lub orzeczenia ma wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta wynikające z przepisów prawa. Sprzeciw wnosi się do Komisji Lekarskiej przy Rzeczniku Praw Pacjenta w terminie 30 do dnia od dnia wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia pacjenta. Z wymogów formalnych należy pamiętać, że sprzeciw wymaga uzasadnienia oraz wskazania przepisu prawa z których wynikają prawa lub obowiązki, na które dano orzeczenia ma wpływ. W braku takich informacji sprzeciw podlega zwrotowi. Od orzeczenia Komisji odwołanie nie przysługuje.

Prawo pacjenta do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

Pacjent podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą stacjonarną i całodobową ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami. Warto pamiętać, że pacjent ma prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, za którą musi ponieść koszty.

Prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej

Pacjent przebywający w podmiocie leczniczym wykonującym działalności leczniczą w rodzaju stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych ma prawo do opieki duszpasterskiej. W sytuacji pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta należy umożliwić pacjentowi kontakt z duchownym jego wyznania.

Prawo pacjenta do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie 

Pacjent przebywający w podmiocie leczniczym wykonującym działalności leczniczą w rodzaju stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie.

Co robić, gdy naruszono nasze prawa?

Katalog praw pacjenta jest obszerny i lektura ustawy o prawach pacjenta wydaje się koniecznością w celu lepszego poznania swoich praw. Co warte podkreślenia naruszenie praw pacjenta przez podmioty zobowiązane do ich przestrzegania nie pozostanie bezkarne. Już sama ustawa o prawach pacjenta wskazuje, że w razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie przepisów prawa cywilnego. Gdy zostanie naruszone prawo pacjenta do umierania w spokoju i godności, sąd może zasądzić odpowiednią kwotę na cel społeczny, na żądanie jego bliskich. Warto pamiętać, że powyższe roszczenia nie stosuje się do naruszeń praw pacjenta w sferze przechowywania depozytu, informacji o rodzaju świadczeń i zakresie świadczeń zdrowotnych, dostępu do dokumentacji medycznej oraz zgłaszania niepożądanych działań produktów leczniczych.

Przy naruszenie praw pacjenta warto pamiętać o Rzeczniku Praw Pacjenta, który został powołany na mocy przepisów komentowanej ustawy. Rzecznik bowiem wszczyna postępowanie wyjaśniające, jeżeli poweźmie wiadomość uprawdopodobniającą naruszenie praw pacjenta. Informacja musi obejmować oznaczenie wnioskodawcy, oznaczenie pacjenta, którego sprawa dotyczy oraz zwięzły opis stanu faktycznego. Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat. Nie ulega wątpliwości, że w przypadku naruszenia naszych praw, zgłoszenie takiej sprawy do Rzecznika może zapewnić nam właściwą reakcję na stwierdzone naruszenia i profesjonalną pomoc prawną.

C-ANPROM/PL/ENTY/0288 07/2023